نقش وکالت مداخله‌گر در پیشگیری از جرم – مطالعه موردی پرونده‌های نوجوانان بزهکار

مقاله تخصصی: نقش وکالت مداخله‌گر در پیشگیری از جرم – مطالعه موردی پرونده‌های نوجوانان بزهکار

نویسنده: دکتر ایرج اکبری
تخصص: حقوق جزا و جرم‌شناسی

چکیده

این پژوهش به بررسی نقش نوین وکالت کیفری در پیشگیری از تبدیل شدن نوجوانان به مجرمان حرفه‌ای می‌پردازد. با مطالعه 50 پرونده قضایی نوجوانان بزهکار در تهران، نشان داده‌ایم که وکیل می‌تواند با مداخله به موقع و آگاهانه، مسیر زندگی این نوجوانان را از ورود به چرخه جرم منحرف کند.

مقدمه: وکالت مداخله‌گر چیست؟

وکالت مداخله‌گر (Interventionist Lawyering) رویکردی پیشگیرانه است که در آن:

• وکیل تنها به دفاع از موکل نمی‌پردازد

• به ریشه‌یابی علل بزهکاری می‌پردازد

• با استفاده از تیم چندتخصصی (روانشناس، مددکار) راهکار ارائه می‌دهد

بخش اول: چرخه بزهکاری نوجوانان

3 عامل اصلی در تبدیل نوجوان به مجرم حرفه‌ای:

1. عوامل فردی:

   • اختلالات روانی تشخیص‌نشده (مثل ADHD)

   • اعتیاد به مواد مخدر

   • ضریب هوشی پایین

2. عوامل خانوادگی:

   • والدین معتاد یا زندانی

   • کودک‌آزاری

   • فقر شدید

3. عوامل اجتماعی:

   • دوستان ناباب

   • محله‌های جرم‌خیز

   • ترک تحصیل

بخش دوم: مداخلات مؤثر وکیل

الف) مداخلات حقوقی:

• درخواست تعلیق تعقیب با ارائه برنامه اصلاحی

• پیشنهاد جایگزین‌های حبس (مثل خدمات اجتماعی)

• استفاده از ماده 88 قانون مجازات اسلامی (تساهل در مجازات نوجوانان)

ب) مداخلات فراقضایی:

1. تشکیل پرونده شخصیت با کمک روانشناس

2. ارتباط با مدارس و مراکز آموزشی

3. معرفی به مراکز ترک اعتیاد ویژه نوجوانان

بخش سوم: مطالعه موردی

پرونده محمد.ر (15 ساله):

• اتهام: سرقت مسلحانه

• مداخلات وکیل:

  • تشخیص اختلال یادگیری درمان‌نشده

  • معرفی به مرکز مهارت‌آموزی

  • درخواست تعلیق تعقیب 2 ساله

• نتیجه: اشتغال در کارگاه مکانیکی و عدم تکرار جرم

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

1. اصلاح نظام دادرسی اطفال:

   • ایجاد “وکیل ویژه نوجوانان” در هر دادگاه

   • الزام تشکیل پرونده شخصیت برای همه نوجوانان بزهکار

2. آموزش وکلا:

   • دوره‌های تخصصی روانشناسی نوجوانان

   • کارگاه‌های مهارت‌های مداخله‌گرا

3. همکاری بین‌سازمانی:

   • بانک اطلاعاتی مشترک بین قوه قضاییه و بهزیستی

   • کلینیک‌های حقوقی-روانشناختی رایگان

پیوست‌ها

• [نمونه فرم پرونده شخصیت نوجوانان]

• [فهرست مراکز حمایتی معتبر]

• [متن کامل ماده 88 قانون مجازات اسلامی]

نویسنده: دکتر ایرج اکبری
مؤلف کتاب “مداخلات حقوقی در بزهکاری اطفال”
مدیر کلینیک حقوقی نوجوانان مؤسسه مشاور اندیش راه قانون

“70% نوجوانان با مداخله به موقع به چرخه جرم بازنگشتند”