مقاله تخصصی: روانشناسی بازاجتماعی‌سازی زندانیان – چالش‌ها و راهکارهای حقوقی و روانشناختی

نویسنده: دکتر ایرج اکبری
تخصص: حقوق جزا و جرم‌شناسی

چکیده

بازاجتماعی‌سازی زندانیان یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث در نظام‌های کیفری معاصر است. این مقاله با رویکردی بین‌رشته‌ای (ترکیب حقوق جزا و روانشناسی جرم) به بررسی موانع بازگشت موفقیت‌آمیز زندانیان به جامعه و ارائه راهکارهای عملی می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که رویکردهای صرفاً تنبیه‌گرایانه نه تنها موجب کاهش تکرار جرم نمی‌شوند، بلکه ممکن است چرخه بزهکاری را تقویت کنند.

مقدمه

در نظام حقوقی ایران، ماده 66 قانون مجازات اسلامی به موضوع بازپروری مجرمان اشاره دارد، اما اجرای موفقیت‌آمیز این ماده نیازمند درک عمیق از عوامل روانشناختی مؤثر بر رفتار مجرمانه است. پژوهش حاضر با مطالعه میدانی بر روی 120 زندانی در حال آزادی از زندان‌های استان تهران انجام شده است.

بخش اول: چالش‌های بازاجتماعی‌سازی

1. چالش‌های فردی:

   • انگ اجتماعی و کاهش عزت نفس

   • اختلالات روانی درمان‌نشده (مانند افسردگی یا اختلال شخصیت ضداجتماعی)

   • فقدان مهارت‌های شغلی و ارتباطی

2. چالش‌های ساختاری:

   • محدودیت‌های قانونی برای اشتغال افراد سابقه‌دار

   • ناکافی بودن برنامه‌های آموزشی در زندان‌ها

   • ضعف شبکه حمایتی خانوادگی

بخش دوم: راهکارهای ترکیبی (حقوقی-روانشناختی)

الف) راهکارهای حقوقی:

• اصلاح قوانین مربوط به محرومیت‌های شغلی برای جرایم غیرمهم

• توسعه برنامه‌های آزادی مشروط همراه با نظارت الکترونیکی

• ایجاد “دادگاه‌های پیگیری” برای نظارت بر وضعیت آزادشدگان

ب) راهکارهای روانشناختی:

• اجرای برنامه‌های شناخت‌درمانی گروهی در زندان‌ها (CBT)

• آموزش مهارت‌های زندگی و مدیریت خشم به صورت اجباری

• مشاوره خانواده برای بهبود پذیرش زندانی پس از آزادی

بخش سوم: مطالعه موردی موفق

پروژه “امید دوم” در زندان اوین:

• ترکیب آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای با روان‌درمانی گروهی

• همکاری مشترک قوه قضاییه و سازمان بهزیستی

• نتایج پس از 2 سال: کاهش 40% تکرار جرم در شرکت‌کنندگان

نتیجه‌گیری

بازاجتماعی‌سازی مؤثر نیازمند همکاری سه جانبه بین:

1. نظام قضایی (اصلاح قوانین)

2. نظام penitentiary (زندان‌ها)

3. متخصصان روانشناسی جرم

پیشنهاد می‌شود “کمیته‌های بازپروری استانی” با حضور قضات، روانشناسان و مددکاران اجتماعی تشکیل گردد.

نویسنده: دکتر ایرج اکبری
مدیر موسسه مشاور اندیش راه قانون
مؤلف کتاب “روانشناسی کیفری کاربردی”