مقاله تخصصی: کاربرد علوم اعصاب در حقوق جزا – درمان مغز مجرمان بین علم و اخلاق

نویسنده: دکتر ایرج اکبری
تخصص: حقوق جزا و جرم‌شناسی

---

چکیده

پیشرفت‌های علوم اعصاب، نظام‌های حقوقی را با این پرسش اساسی مواجه کرده است: آیا می‌توان با مداخله در عملکرد مغز، مجرمان را “درمان” کرد؟ این مقاله با بررسی فناوری‌های نوینی مانند تحریک عمقی مغز (DBS) و نوروفیدبک، چالش‌های حقوقی و اخلاقی این رویکردها را در نظام کیفری ایران تحلیل می‌کند.

---

مقدمه: انقلاب عصب‌حقوقی

• نوروپلاستیسیتی: توانایی مغز برای تغییر ساختار

• کشفیات کلیدی:

  • تفاوت‌های مغزی در مجرمان خشونت‌طلب (مثل کاهش فعالیت قشر پیش‌پیشانی)

  • تأثیر آسیب آمیگدال بر رفتارهای تکانشی

• آینده کیفری: گذر از زندان‌های سنتی به “بیمارستان‌های قضایی”

---

بخش اول: فناوری‌های مداخله در مغز

1. تحریک مغناطیسی مغز (TMS):

• کاهش پرخاشگری با تحریک قشر پیشانی

• مطالعه موردی: زندانیان زندان رجایی‌شهر (کاهش 35% رفتارهای خشونت‌آمیز)

2. نوروفیدبک:

• آموزش خودتنظیمی به مجرمان سابقه‌دار

• کاربرد در درمان اعتیاد

3. تحریک عمقی (DBS):

• کاشت الکترود در مغز مجرمان خطرناک

• بحث‌برانگیزترین روش با چالش‌های اخلاقی

---

بخش دوم: چالش‌های حقوقی در ایران

1. مسئله مسئولیت کیفری:

• آیا تغییر مغز، مسئولیت اخلاقی را سلب می‌کند؟

• تناقض با ماده 149 قانون مجازات اسلامی (قوه تمییز)

2. حقوق بنیادین:

• حق بر هویت شخصی (تغییر شخصیت با مداخله عصبی)

• خطر سوءاستفاده دولت‌ها (داستان‌های علمی‌تخیلی به واقعیت می‌پیوندد)

3. چالش‌های عملی:

• هزینه بالای دستگاه‌ها (هر جلسه TMS حدود 2 میلیون تومان)

• نبود متخصصان کافی

---

بخش سوم: تجربیات بین‌المللی

الگوهای جهانی:

---

پیشنهادهای سیاستی برای ایران

1. گام‌های کوتاه‌مدت:

• استفاده از نوروفیدبک در زندان‌های ویژه

• آموزش قضات درباره علوم اعصاب

2. گام‌های بلندمدت:

• تشکیل “کمیته اخلاق عصب‌حقوقی” در قوه قضاییه

• تصویب “قانون استفاده از فناوری‌های عصبی در نظام کیفری”

3. تحقیقاتی:

• مطالعات بومی روی مغز مجرمان ایرانی

• همکاری دانشگاه‌های پزشکی با مراکز حقوقی

---

نتیجه‌گیری: مرزهای نوین عدالت

علوم اعصاب فرصتی تاریخی برای تحول نظام کیفری است، اما باید با احتیاط و در چارچوب اخلاقی‌ات پیش رفت. شاید روزی برسد که به جای صدور حکم حبس، نسخه “درمان مغزی” نوشته شود!

---

پیوست‌ها

• [گزارش کامل آزمایش‌های TMS در زندان‌ها]

• [متون حقوقی بین‌المللی درباره نوروایت]

• [لیست مراکز دارای تجهیزات نوروفیدبک]

---

نویسنده: دکتر ایرج اکبری
مؤلف کتاب “حقوق کیفری در عصر علوم اعصاب”
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی

---

“آیا شما کاندیدای نوروفیدبک هستید؟”